Gunas: νήμα, κλωστή – όταν οι κλωστές μπλέκονται μαζί, συνθέτουν την πραγματικότητα. Τα gunas, αποτελούν μέρος του φιλοσοφικού συστήματος Sankhya, και είναι κομμάτι της προσπάθειας αυτού να περιγράψει την ανθρώπινη εμπειρία, φιλοσοφικά και ψυχολογικά. Η έννοια έχει μεταφραστεί με πολλούς τρόπους: συχνότερα αποδίδεται ως ποιότητα, αλλά και ως συναισθηματική ουσία (feeling substance από τον R. Freeman).
Είναι οι ποιότητες που συνθέτουν την πραγματικότητα, τον κόσμο όπως τον βιώνουμε. Ό,τι υπάρχει (προφανώς και εμείς οι ίδιοι) χαρακτηρίζεται από τις τρεις αυτές ποιότητες σε διαφορετική ποσότητα. Τίποτα δεν είναι ελεύθερο από αυτές.
Κάθε στιγμή, αλλάζει η αναλογία τους, ανά πάσα στιγμή κάποια υπερισχύει – και αυτή τελικά χαρακτηρίζει μία συγκεκριμένη κατάσταση.
Τα gunas στον άνθρωπο χαρακτηρίζουν το σώμα, την σκέψη, τις πράξεις, τον χαρακτήρα, ενώ βασικό τους χαρακτηριστικό είναι το πόσο εύκολα μεταβάλλονται: ο άνθρωπος περνάει συνέχεια από την μία κατάσταση στην άλλη.
Επιγραμματικά, η ποιότητα tamas, χαρακτηρίζεται από ακινησία, αδράνεια, μονιμότητα, σκοτάδι, νωθρότητα, ψευδαίσθηση. Η ποιότητα rajas, χαρακτηρίζεται από πάθος, δράση, κίνηση, επιθυμία, προσκόλληση, στεναχώρια. Η ποιότητα sattva, από αρμονία, γνώση, καλοσύνη, χαρά.
Ως προς τον χρόνο, το tamas συνδέεται με το παρελθόν, αυτό που έχει ήδη γίνει, αυτό που είναι σταθερό. Το rajas, συνδέεται με το μέλλον, με αυτό που δεν έχει ακόμα έρθει, με την επιθυμία, ενώ το sattva είναι το παρόν, είναι η αφύπνιση, η ύπαρξη στο εδώ και το τώρα.
Με ανάλογο τρόπο και παρατήρηση, μπορεί κανείς να αρχίσει να διακρίνει τα gunas στον εαυτό του και τις πράξεις του, στο σώμα του και στο φαγητό του, και στο περιβάλλον του.
Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να είναι γεμάτος ενέργεια, κάποιος πιο βαρύς, να μεταθέτει συνέχεια δουλειές και καθήκοντα, και κάποιος άλλος ήρεμος, επινοητικός. Επίσης, δεν είναι λίγες οι φορές που το σώμα και το μυαλό κυριαρχούνται από διαφορετική ποιότητα – κουρασμένο σώμα και μυαλό που δεν ησυχάζει, κοιμισμένος νους και σώμα σε υπερένταση.
Συνήθως όμως είμαστε και τα τρία, με διαφορετική ένταση και για διαφορετικά χρονικάδιαστήματα. Έτσι, δεν χρησιμοποιούμε τα gunas για να κρίνουμε τον εαυτό μας (ούτως ή άλλως είμαστε ισορροπία ανάμεσα στα τρία που αλλάζει ανά πάσα στιγμή), αλλά ως σημάδια για το που βρισκόμαστε, ως έναν χάρτη που μας βοηθάει να γνωρίσουμε τον εαυτό μας και την φάση στην οποία βρίσκεται σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Έτσι, μας δίνουν την βάση για να αλλάξουμε τον εαυτό μας, για να τον εξελίξουμε, αφού η yoga είναι καταρχήν μία πρακτική φιλοσοφία, μία τέχνη του εαυτού.
Οι γιόγκικες πρακτικές συνδέονται συνήθως με την καλλιέργεια του sattva. Παρόλα αυτά, μέσαστην πρακτική μας, οι τρεις αυτές ποιότητες μπορεί να εναλλάσσονται συνεχώς: από την tamasic κατάσταση που μπορεί να βρισκόμαστε, αποφεύγοντας την πρακτική, χρειαζόμαστε το rajas, την κίνηση, για να ανέβουμε στο στρωματάκι μας. Και καθώς κινούμαστε από στάση σε στάση, αναπνέοντας και απολαμβάνοντας την πρακτική, μπορεί να βρεθούμε στο sattva, ή να παραμείνουμε στο rajas, προσκολλημένοι στην επίτευξη της στάσης. Όταν αφηνόμαστε μέσα στην στάση, ή όταν ξεχνάμε κάποιο μέρος του σώματός μας, αφήνουμε το tamas να κυριαρχήσει ξανά, έτσι ώστε να πρέπει ξανά να βάλουμε σε κίνηση το rajas πάλι από την αρχή.
Το πιο βασικό όμως είναι ότι και τα τα τρία gunas δημιουργούν προσκόλληση – το sattva στην σοφία και την χαρά, το rajas στην δράση, το tamas στην αυταπάτη (BG 14:5). Έτσι η πρακτική μας ολοκληρώνεται όταν σταματάμε να είμαστε προσκολλημένοι στην επίτευξη του sattva, όταν βιώσουμε (και όχι μόνο πιστέψουμε) ότι η πραγματικότητα είναι ένα παιχνίδι εναλλαγής ανάμεσα στις τρεις αυτές ποιότητες, χωρίς ιεράρχηση, χωρίς προτίμηση.
Όπως λέει ο Krishna, στην Bhagavad Gita, αυτός που έχει ξεπεράσει τα gunas, δεν νιώθει αποστροφή για αυτά όταν υπάρχουν, ούτε τα επιθυμεί, όταν λείπουν. Τα gunas δεν τον ενοχλούν, καταλαβαίνει ότι είναι αυτά που δρουν, και συνεχίζει να υπάρχει χωρίς αμφιταλαντεύσεις (BG 14:22).
Χριστίνα Καρκανιά
Yoga Instructor at Bhavana Yoga
Πηγές:
Bhagavad Gita, Introduced & translated by Eknath Easwaran, Nilgiri Press, 1985
The yoga matrix, Richard Freeman
The Gunas: Nature’s Three Fundamental Forces, Rolf Sovik, https://yogainternational.com/article/view/the-gunas-natures-three-fundamental-forces
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου